Cái thời chúng tôi, ở miền Bắc, hầu hết mọi người khổ hơn những người khổ nhất bây giờ.
Tôi đi học cấp 3 (hệ 10), trường cách nhà 8km. Buổi sáng không ăn, dậy từ sớm bỏ cỏ cho trâu ăn no để đi cày, về, tròng chiếc quần dài vá đít, chân đất, vừa đi vừa chạy; nghe trống tan trường là lao một mạch về nhà để chiều ra đồng… (nếu không phải đi lao động).
Tôi đi học cấp 3 (hệ 10), trường cách nhà 8km. Buổi sáng không ăn, dậy từ sớm bỏ cỏ cho trâu ăn no để đi cày, về, tròng chiếc quần dài vá đít, chân đất, vừa đi vừa chạy; nghe trống tan trường là lao một mạch về nhà để chiều ra đồng… (nếu không phải đi lao động).
Buổi trưa, mạ nén một ít sắn độn cơm vào cái bát rồi úp vào đĩa để bên cạnh dĩa muối ớt, chén canh rau lang nêm ruốc. Có hôm, anh chưa về mà mấy đứa em còn đói quá, nó cứ ngồi cạnh dĩa cơm thò tay rút mấy lát sắn để ăn làm bát cơm lỏng ra; tôi về, lật bát cơm ra thì cục cơm sắn rơi xuống đất, con chó đói lao đến đớp phát chạy mất. Nước mắt cứ thế chảy ra, thương em, giận con chó mà không biết làm sao, để cái bụng đói meo vác cuốc ra đồng.
Niềm kiêu hãnh duy nhất của gia đình là mỗi sáng thứ hai chào cờ, tên anh em tôi lại được xướng danh, tuyên dương về thành tích học tập.
Nhà 7 anh em thì chỉ 2 đứa sau còn học phổ thông, 5 đứa đi học xa cách nhau chỉ một hai năm. Thời chiến, ba đi biền biệt, mạ tôi tần tảo nuôi con. Mùa rét phải lấy rơm lót ổ rồi đắp bao tải nằm mà vẫn không yên; mưa dột, gió luồn tứ phía.
Tôi vào bộ đội năm 17 tuổi chỉ nặng 42 kg. Đến 28 tuổi tôi mới được ăn một bữa no.
*
Đậu đại học, mạ cắt giấy tờ gửi vô cho thằng Cường đang học ĐHSP sang ĐHTH nhập học cho tôi, còn tôi vác rìu đi trầm.
Suốt thời học đại học, cứ nghỉ hè là tôi lại đi trầm.
Có chuyến vượt đèo Vít Thù Lù, hai bắp chân tôi tụt xuống, dượng tôi phải nắn lên rồi lấy dây buộc lại, đi tiếp. Hết hè nhập học, sốt rét xanh như tàu lá, ra nắng đưa hai bàn tay lên trời thấy gân xanh trong đó.
Hè, các em tôi, đứa giúp mạ đồng áng, đứa đi chở cát sạn về bán cho người ta đúc bờ-lô để kiếm ít tiền xe tàu nhập học.
*
Hồi đó không có mạnh thường quân nhận nuôi.
Hồi ấy không có ai làm từ thiện, trao học bổng hay đại loại gì đó như bây giờ.
*
Đậu đại học, mạ cắt giấy tờ gửi vô cho thằng Cường đang học ĐHSP sang ĐHTH nhập học cho tôi, còn tôi vác rìu đi trầm.
Suốt thời học đại học, cứ nghỉ hè là tôi lại đi trầm.
Có chuyến vượt đèo Vít Thù Lù, hai bắp chân tôi tụt xuống, dượng tôi phải nắn lên rồi lấy dây buộc lại, đi tiếp. Hết hè nhập học, sốt rét xanh như tàu lá, ra nắng đưa hai bàn tay lên trời thấy gân xanh trong đó.
Hè, các em tôi, đứa giúp mạ đồng áng, đứa đi chở cát sạn về bán cho người ta đúc bờ-lô để kiếm ít tiền xe tàu nhập học.
*
Hồi đó không có mạnh thường quân nhận nuôi.
Hồi ấy không có ai làm từ thiện, trao học bổng hay đại loại gì đó như bây giờ.
Bây giờ, chưa thi có “tư vấn mùa thi”; đi thi có “tiếp sức mùa thi”; đậu rồi có “tiếp sức đến trường”… Hàng năm rất nhiều tổ chức trao học bổng. Đến mức có trường không biết ai nghèo để trao phải ra tiêu chí, ai không có smatphone mới gọi là…nghèo.
Bây giờ, báo viết bài “cậu tân sinh viên bất ngờ, ngạc nhiên, bật khóc…” khi chỉ có 300 nghìn đồng đóng học phí, đúng là nghèo, nhưng trong ảnh chụp đi dép Bitis, mặc áo pull cổ động viên MU không đến nỗi đi chân đât, mặc quần vá đít…
Bây giờ có tâm thư.
Bây giờ có báo, có mạng xã hội.
Người không kêu thì bây giờ các bạn cùng lớp cũng không để bạn nào phải bỏ học bao giờ.
*
So sánh thì khập khiểng nhưng không so sánh làm sao biết được sự thay đổi của cuộc sống?
Đây là một trong những câu chuyện tôi vẫn kể cho con tôi nghe, mỗi ngày. Chỉ để nói rằng, không có gì có thể làm ta gục ngã, ta phải tự lo cho ta, đừng ca thán, trông chờ, đó là liêm sỉ!
Bây giờ, báo viết bài “cậu tân sinh viên bất ngờ, ngạc nhiên, bật khóc…” khi chỉ có 300 nghìn đồng đóng học phí, đúng là nghèo, nhưng trong ảnh chụp đi dép Bitis, mặc áo pull cổ động viên MU không đến nỗi đi chân đât, mặc quần vá đít…
Bây giờ có tâm thư.
Bây giờ có báo, có mạng xã hội.
Người không kêu thì bây giờ các bạn cùng lớp cũng không để bạn nào phải bỏ học bao giờ.
*
So sánh thì khập khiểng nhưng không so sánh làm sao biết được sự thay đổi của cuộc sống?
Đây là một trong những câu chuyện tôi vẫn kể cho con tôi nghe, mỗi ngày. Chỉ để nói rằng, không có gì có thể làm ta gục ngã, ta phải tự lo cho ta, đừng ca thán, trông chờ, đó là liêm sỉ!
Nếu là thời tôi đi học, nhin cảnh bây giờ trên phim, chắc tôi nghĩ đó là thiên đường.
Nhiều người bảo đừng so ta với ta mà phải so ta với thế giới. Nhất trí. Nhưng so gì thì so, đừng so nội chiến, đánh bom, xả súng, huynh đệ tương tàn... Rất sợ.
