Ký ức đèn dầu

Đèn khoe đèn tỏ hơn trăng

Đèn ra trước gió còn chăng hỡi đèn?

Không hiểu vì sao, ngày xưa, mạ tui thường ru anh em tui bằng hai câu ca dao đó, để trong lòng con trẻ lúc nào cũng bị day dứt vì một điều gì đó rất khó cắt nghĩa, hình như là sự không công bằng.

Lớn lên, tôi mới biết còn hai câu ca dao nữa:

Trăng khoe trăng tỏ hơn đèn

Cớ sao trăng lại phải luồn đám mây?

Sự bình đẳng giữa đèn và trăng đã được lập lại. Nhưng chúng tôi hiểu nỗi lòng của mạ lúc ấy, mặc dù mạ tui không hề giải thích.

Ngọn đèn dầu ám ảnh ký ức tui từ đó.

Tuổi thơ anh em tui gắn liền với chiến tranh, với tiếng nổ chát chúa của bom đạn, tiếng la hét xé lòng và cái đói triền miên. Nhưng tuổi thơ của bọn tui cũng đầy ắp niềm kiêu hãnh...

Đến bây giờ, dù trải qua biết bao nhiêu thăng trầm của cuộc sống, tui vẫn thấy như vang vọng đâu đây những áng hùng văn trong sách giáo khoa mà cả lớp đồng thanh đọc lên dưới nhà hầm, trong ánh sáng vàng vọt của cây đèn dầu chế bằng vỏ bom bi. Những ông giáo sư, tiến sĩ, những nhà khoa học tài danh, những doanh nhân, nhà chính trị...thành đạt của thế hệ chúng tôi hầu như đít ai cũng chai sẹo vì cưỡi trên lưng trâu và mũi ám đen vì khói đèn dầu.

Ngày ấy, dầu hỏa được bán phân phối theo sổ nhưng không đủ để thắp. Tui còn nhớ như in cảnh mấy đứa em rơm rớm nước mắt khi tui cầm hai chiếc áo vá chằng vá đụp mà anh em tui vẫn mặc để đi học mang cho chú lái máy cày làm giẻ lau để đổi lấy lon dầu cặn đặng có thể thắp mà học bài.

Dầu cặn không thể đổ trong cây đèn bình thường nên phải đổ ra đĩa thắp như dầu lạc. Nó khác dầu lạc ở chỗ khói bốc lên đen ngòm.

Tối lại, mấy anh em chụm đầu vào đĩa dầu ấy dưới căn hầm nóng bức để học bài. Sáng ra rửa mặt, mũi đứa nào cũng bám đầy muội như ống khói. Lạ thay, thế mà em tui đứa mô học cũng giỏi, chữ viết đều tắp lự, bây giờ có thể nói là không phụ công lao đấng sinh thành.

Ngày đất nước thống nhất, trên ba lô về phép của tui có một vật quý nhất, được nâng niu nhất, đó là cây đèn tọa. Tối đến, đổ dầu hỏa vào, bật lửa, vặn to bấc, cả nhà ngồi ngắm sung sướng vô ngần!

*

Ngày làng tui có điện, người ta không nỡ bỏ ngọn đèn dầu, một phần do thói quen, một phần do điện không phải lúc nào cũng sáng.

Năm tháng trôi qua, như một lẽ tự nhiên, ngọn đèn dầu biến mất từ lúc nào không ai để ý. Thế hệ con tui, nhiều đứa không biết thế nào là ngọn đèn dầu. Mừng cho nó.

*

Tui không phải là người hoài cổ, chẳng qua là vì từ trong ký ức, ngọn đèn dầu lúc nào cũng sáng lên cùng những kỷ niệm không thể nào phai. Đối với tui, đó là ngọn đèn không bao giờ tắt.

*

Một đêm mùa Thu hoài niệm, tui đi trên đường phố Hội An xưa cũ, bắt gặp những ngọn đèn dầu. Ký ức bất chợt ùa về. Tui say mê đắm mình trong ánh sáng kỳ ảo đó, như thực, như mơ...

Nằm bên sông Hoài, phố ẩm thực Băch Đằng trở nên huyền ảo vì những ngọn đèn dầu. Du khách ra vào lặng lẽ, huyền bí và tin cậy. Họ đến đây không chỉ để thưởng thức các món ăn mà để sống những phút giây thần tiên của cuộc đời. Tui cũng chưa thể lý giải rõ ràng cho mình, vì sao những ngọn đèn dầu lại làm người ta mê đắm vậy, họ có gì giống với tui không?

Tui cũng không biết họ ngồi đó, bên ngọn đèn dầu để nghĩ những gì, chỉ thấy ánh mắt họ toát lên một vẻ bình yên kỳ lạ.

*

Còn tui, tui không thể nói nên lời, vì từ trong sâu thẳm tâm hồn, thấy những lời nói đó quá nhỏ nhoi đối với những người đã thắp sáng cho mình cả một miền ký ức...